Nick Hannes ziet in ‘Garden of Delight’ de ongemakkelijke toekomst van de wereld
Bokrijk in het Midden-Oosten
Alles is opgespoten in Dubai: het strand, de lippen van rijke Amerikaanse vrouwen. In ‘Garden of delight’ toont fotograaf Nick Hannes een wereld waarin enkel geld telt en die exotisch lijkt. ‘Er is geen identiteit meer.’
Door RIK VAN PUYMBROECK
‘Impossible is a word used by some people who fear to dream big.’
We staan in ‘De Garage’ in Mechelen, verder van Dubai kun je tussen de witgeverfde muren van dit oude industriële pand amper zijn. Maar tegen de wanden staan foto’s van Nick Hannes en op een piëdestal ligt op een oosters kussentje een boekje. ‘Flashes of wisdom’ heet het en met zo’n flash begon dit verhaal. ‘Sjeik Mohammed bin Rashid al Maktoum is de ruler van Dubai’, zegt Nick Hannes. ‘Zijn familie heerst er al tweehonderd jaar, maar hij schrijft dus ook ‘poëzie’.’ De aanhalingstekens vormt de fotograaf met zijn beide wijsvingers. ‘Ik heb vijf boekjes van hem. Hij zal zichzelf nooit letterlijk ophemelen als visionair leider. Maar als je leest wat hij schrijft, vindt hij toch wel dat hij het is.. Vol zelfvertrouwen schrijft hij over hoe maakbaar de toekomst is. Zijn verzen zijn dus vooral propaganda. Nu kan je niets hebben tegen holle taal, maar als je niet verder komt dan de boutade dat ‘happiness’ creëren het belangrijkste is dat je als leider moet doen…’
Begin 2016 vloog Nick Hannes voor de eerste keer naar Dubai. Bij de opening van zijn vorige tentoonstelling (‘Mediterranean. The Continuity of Man’) in het Antwerpse Fotomuseum had hij nochtans dit gezegd: ‘De volgende keer zoek ik het wat dichterbij. Er komt een interessante tijd aan in België.’ Dat is vier jaar geleden. Hij glimlacht: ‘In België kan ik niet focussen.’ Dubai, of toch ‘Garden of Delight’, ontstond nochtans tijdens zijn reizen langs de Middellandse Zee. ‘In Spanje en Turkije had ik nieuwe vormen van stadsontwikkeling als gevolg van marktgedreven motieven gezien. Ik geraakte erdoor gefascineerd. Dubai is hét voorbeeld van dat fenomeen op zeer beperkte ruimte. In de jaren ’60 was daar geen elektriciteit en geen stromend water. Tot ze daar olie vonden. Toen ging er een wereld open.’
Je zou het anders kunnen zeggen. Simultaan met de oliekraan, ging de geldkraan open en dit is nu Dubai. Stad met superlatieven. 40 jaar geleden werd de eerste wolkenkrabber gebouwd, het Dubai World Trade Centerl. Nu is de Burj Khalifa met 828 meter het hoogste gebouw in de wereld. Er wonen 2 miljoen mensen van wie 90 procent buitenlanders. De bloedhete stad heeft een skihal, er zijn zeventig shoppingcenters en in 2020 (als de World Expo er plaatsvindt) verwacht men 20 miljoen toeristen. ‘Olie is al lang niet meer de grootste bron van inkomsten. Alles draait nu om toerisme en bedrijven die zich er vestigen. Het is een consumptieparadijs.’
Dat is de buitenkant van Dubai en misschien kennen we die. Maar wandelend door ‘De Garage’, waar Hannes met gastcurator Joachim Naudts volop bezig is zijn tentoonstelling voor te bereiden, zien we andere beelden. Foto’s van achter de muren van de blingbling. We zien biljartende Emirati, Saoedische toeristen met warme jassen in de Chillout Ice Lounge, een nieuwjaarsfeestje in de Cavalli Club, een brunch met vrouwen in bikini en bunny oren in de Blue Marlin Ibiza Beach Club. Zelfs smurfen in het Motiongate themapark en een buikdanseres in het Al Awir Desert Camp. ‘Alles is fake en gekunsteld’, zegt Hannes. ‘Die buikdanseres is een Russische, in die ‘heritage villages’ lopen zogenaamde bedoeïenenvrouwen rond, maar het is Bokrijk in het Midden-Oosten.’
Toen Mohamed Somji, zelf fotograaf uit Dubai en onlangs curator op BredaPhoto, deze beelden zag, noemde hij ze eenzijdig. ‘Die kan je net zo goed in Amerika maken, zei hij. En dat klopt. Maar dit werk gaat dan ook niet zomaar over Dubai. Voor mij is het een casestudy van een neoliberale stad in een geglobaliseerde wereld. Tel daar de entertainmentbusiness bij en je hebt Dubai. Maar het is niét ‘de ander’. Ik heb een spiegel gefotografeerd, want het Westen is dit model aan het overnemen door overal Amerikaanse eenheidsworst te installeren. Je zal in geen enkele foto een verwijzing zien naar identiteit.De reden is eenvoudig: die is er niet meer.’
Dat is zorgwekkend, vindt de fotograaf. ‘Je krijgt Dubai als je openbare ruimtes gaat privatiseren, als oppervlakkig entertainment het overneemt van kunst en cultuur, als je een obsessie krijgt voor veiligheid en controle met camera’s op elke hoek van de straat, als economische en politieke macht verstrengelen en als de kloof tussen arm en rijk toeneemt. Ook ecologisch is dit een ramp.’
Over die cultuur: ‘Het Louvre heeft een filiaal in Abu Dhabi, de buur van Dubai, maar naakt, politiek en kritiek zijn verboden. Wat blijft dan over?’
Over de ecologie: ‘Dit is een wereldstad op één van de meest onherbergzame plekken van de wereld. Het kan er 50 graden worden, maar de hoogbouw moet gekoeld en er is ontzettend veel water nodig om zo’n megastad in de woestijn leefbaar te maken. Weet je dat er een kerel is die ervan droomt een echte ijsberg van Antarctica naar Dubai te transporteren?’ Luxehotel Palazzo Versace kondigde al in 2008 een ‘refrigerated beach’ aan. Via een systeem van buizen zou het strand zo gekoeld worden dat je er blootvoets kan rondwandelen. Een quote zegt alles: ‘We will suck the heat out of the sand to keep it cool enough to lie on. This is the kind of luxury that top people want.’
Top people. In ‘Garden of Delight’ vind je twee foto’s terug van Pakistaanse arbeiders, op één ervan wachten ze voor een schutting waarop ‘Free your mind’ geschreven staat (‘de enige graffiti die ik zag’) op een busje. Verder alleen ‘top people’. Rijke westerlingen, rijke Russen, rijke Emirati. ‘Top people’, waarvan de meesten zich probleemloos lieten fotograferen. ‘Ik vraag het meestal’, zegt Hannes. ‘Ik ben geen stiekeme fotograaf. Ook in het nachtleven niet. Dat kan ook niet: ik werk met flits.’
Honderden mails gingen wel vooraf aan de, in totaal vijf, reizen naar Dubai. Mails met vragen om toestemming te krijgen te fotograferen in clubs als de Billionaire Mansion en Armani Privé. In clubs waar go-go girls dansen. ‘Er zijn honderden clubs. Soms krijg je geen toestemming, maar ze zijn allemaal generisch. Je ziet dus eigenlijk overal hetzelfde. Soms gooide ik het op een akkoordje met de pr-manager. Maar de meeste mensen zijn ijdel en vinden het oké dat je hen fotografeert. Er zijn ook partyphotographers. Voor het publiek was ik één van hen.’
In die clubs zijn er regels en geen regels? Te lang tongzoenen is verboden, de security komt wel een tikje op je schouders geven. Maar verder vloeit, in dit moslimland, de alcohol rijkelijk. Met geld kan alles. ‘Eén keer besteld ik een pilsje van Heineken. Kostte me 15 euro. Nadien heb ik water uit de kraan in de toiletten gedronken.’ Hij toont een foto: in een zetel van de Billionaire Mansion laat een blonde vrouw haar voet kussen door een gezette en mogelijk zatte man. Zijn T-shirt heeft dezelfde kleur als haar slipje, op tafel staat een plateau champagne. ‘Die is een paar duizend euro waard.’ En dan kleeft Hannes, samen met een medewerker van ‘De Garage’, met behangerslijm een enorme foto twee ‘selfie-nemende’ Amerikaanse vrouwen tegen de muur. Met een brede kwast strijkt hij hun borsten plat. Hun gezicht is het resultaat van meer dan één operatie. In Dubai zijn ook veel lichamen fake en gekunsteld.
De reeks, die al bekroond werd met de Magnum Photography Award en de Zeiss Photograpy Award, trok de belangstelling uit het buitenland. Paris-Match, Stern, Vanity Fair en Playboy publiceerden foto’s uit ‘Garden of Delight’. Maar hoe kijkt Dubai naar zichzelf? ‘De foto van de ‘Floating Seahorse’ (zeg maar een drijvend luxeappartement, red.) werd door de projectontwikkelaar op z’n eigen Facebook-pagina gedeeld. Heel veel mensen zien de ironie of de maatschappijkritiek niet als ze één beeld uit het geheel zien. Ook de mensen in de nachtclubs niet. Veel mensen zijn beeld-analfabeet. Die kunnen geen foto’s lezen.’
Of sjeik Mohammed bin Rashid al Maktoum het ziet, weten we niet. Maar hij mag dit verhaal wel afsluiten met nog een versje: ‘Competition always makes you stronger and better. It is feared only by the weak.’
‘Garden of Delight’ is vanaf 15 december tot en met 3 maart 2019 te zien in ‘De Garage’ in Mechelen. Het boek is uitgegeven bij Hannibal, telt 188 blz. en kost 45 euro.
(De Tijd, 08/12/2018)